استفاده، از فناوری های نوین ارتباطی و
اطلاعاتی در فرایند امور جامعه موجب پدیدار شدن واقعیتی به نام دولت الکترونیک شده
است. دولت الکترونیک فرصتی است برای کشورهای در حال توسعه تا در جهت پیشبرد و
بهبود ساختار عملکردهای دولتی بکوشند. اما تحقق این امر مستلزم پیش زمینه و
تمهیداتی است و ملاحظات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در پیاده‌سازی و توسعه
آن نقش دارند، در دومین بخش از نشست تخصصی «دولت الکترونیک و رسانه» که با حضور دکتر
اشعریان، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران؛ دکتر صباغ پور، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات
سیاست علمی کشور؛ و دکتر گیتاعلی آبادی، مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها
ضمن برگزار شد، نقش رسانه‌ها در حمایت، ترویج و تحقق دولت الکترونیک در ایران مورد
بحث و بررسی قرار گرفت.
دکتر گیتا علی‌آبادی، مدیر کل دفتر
مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در این نشست گفت: رسانه‌ها با توجه به کارکردهای
متعدد خود در حوزه اطلاع‌رسانی می‌توانند با به‌کارگیری الگوها و روش‌های کارآمد در
ترویج و توسعه دولت الکترونیک نقش مؤثری ایفا کنند. بر همین اساس در دومین بخش از
این نشست با حضور از استادان این حوزه به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.
دکتر صباغ‌پور، عضو هیأت علمی مرکز
تحقیقات سیاست علمی کشورگفت: بحث دولت الکترونیک یکی از مباحث و مقوله‌های اصلی و از
دغدغه‌های جامعه اطلاعاتی است. در دولت الکترونیک، امکاناتی فراهم می‌شود تا
شهروندان بتوانند در فضاهای مختلف تأثیرگذار باشند. در این فضای جدید ما دیگر با
شهروندان Passive و منفعل سروکار نداریم، بلکه شهروندان activeو
تأثیرگذار هستند و با امکاناتی که دولت فراهم می‌کند می‌توانند در هر زمان و به هر
شکل و در هر پلتفرم و قالبی که می‌خواهند از آن امکانات و تسهیلات استفاده کنند.
وی افزود: در این بخش فرایندهای اقتصادی،
اجتماعی و زیرساخت‌های فناورانه که لازمه تحقق دولت الکترونیک است، باید فراهم
شود تا مردم بتوانند از تسهیلات خاص این حوزه بهره‌مند شوند.
دکتر اشعریان، عضو هیأت علمی دانشگاه
تهران با اشاره به نقش رسانه‌ها در دولت الکترونیک گفت: در این حوزه نقش ژورنالیسم
سیاستی مطرح می‌شود. ژورنالیسم سیاستی ژورنالیسمی است که به شکل تخصصی و حرفه‌ای
سیاست‌های عمومی را از حیث فنی و تخصصی با متدها، روش‌ها و نظریه‌های خاص مورد
بررسی قرار می‌دهد. پرداختن به مباحث و چالش‌های دولت الکترونیک یکی از موضوعات
مهم در این حوزه است و خبرنگار باید ورودی آگاهانه و فعالانه به مسائل و موضوعات
این حوزه داشته باشد. علاوه بر این، خبرنگار باید در قالب چارچوب‌های نظری و
متدولوژیک یک تسلط نسبی به موضوع داشته و به شکل منضبط و منظم مسائل را پیگیری
کند. البته این موضوع به این معنی نیست که ژورنالیسم سیاستی نظریه‌پرداز شود، بلکه
خبرنگار باید فعالانه عمل کند و منفعل نباشد. زیرا منفعل شدن خبرنگار به دلیل
پیچیدگی‌های خاص موضوعات و مقوله‌های این حوزهغیر قابل اجتناب است. بنابر این خبرنگار
باید علاوه برداشتن معیارها و چارچوب‌های متدولوژیکی، به جریان‌های پژوهشی و مدل‌های
اصلی و نحوه اجرای دولت الکترونیک آگاهباشد. در این‌صورت است که ژورنالیسم سیاستی
می‌تواند به رسالت حرفه‌ای خبرنگاری خود عمل کند.
وی ضمن تشریح مدل گارتنر که یکی از مدل‌های پیاده‌سازی
دولت الکترونیک است گفت: طبق این مدل، بلوغ دولت الکترونیک از چهار مرحله تشکیل
شده است: مرحله اول، فاز اطلاعات است به این معنی که اطلاع‌رسانی به صورت یک‌طرفه
از سوی دولت صورت می‌گیرد در این مرحله وب‌ساست‌ها در حوزه‌های مختلف ایجاد می‌شود.
در مرحله دوم، یعنی فاز تعاملات، رابطه تعاملی‌تر شده و افراد می‌توانند سؤالات
خود را از طریق ایمیل بپرسند و یا انواع فرم‌ها و اسناد را دانلود کنند. مرحله سوم
که فاز معامله است، پرداخت‌های آن‌لاین، مالیات‌ها و ویزا و ... انجام می‌شود. فاز
چهارم، فاز تغییرات و خدمات دولتی است که از طریق یک نقطه ارتباط صورت می‌گیرد. در
این مرحله، شبکه اطلاعات و ارتباطات شکل می‌گیرد. در تطابق این مدل با دولت
الکترونیک در ایران می‌بینیم که کشورمان الان در فاز پیشرفته دولت الکترونیک یعنی
اتصالات و ارتباطات شبکه‌ای لحظه‌ای دستگاه‌ها با یکدیگر قرار دارد. به این صورت
که اگر فردی در جایی کاری انجام دهد بلافاصله سیستم می‌تواند بازخوردی از فعالیت‌های
او داشته باشد. در این مرحله، ارتباطات هوشمند شبکه‌ای به هم متصل هستند که فاز
نهایی دولت الکترونیک است.
اشعریان با انتقاد از عملکرد بعضی از
دستگاه‌های دولتی در حوزه دولت الکترونیک اظهار داشت: وضعیت فعلی بعضی از دستگاه‌ها
نشان می‌دهد که آنها هنوز در فاز اولیه دولت الکترونیک که 20 سال پیش مطرح شد قرار
دارند و صفحات وب‌سایت آنها همانند روزنامه‌نگاری دیواری در قدیم است. بنابراین
اگر خبرنگار نسبت به این موضوع، مدل‌ها و تئوری‌ها و جریان اصلی دولت الکترونیک
آگاه باشد می‌تواند این بازی‌ها را بر هم بزند.
وی گفت: خبرنگار با استفاده از یک سری
ابزارها می‌تواند وارد عرصه خبرنگاری سیاستی شود. این ابزارها عبارتند از:داشتن اطلاعات
عمومی از حوزه دولت الکترونیک با یک چارچوب خاص. یکی از چارچوب‌های مشهور در
سیاستگذاری عمومی، مدل چرخه‌ای سیاست‌هاست. اگر خبرنگار مسلط به این ابزار باشد می‌تواند
منظم‌تر عمل کند. در واقع می‌توان یکی از تفاوت‌های عمده در تفکیک نحوه عملکرد
خبرنگاران کشورهای غربی از ایرانی را در بکارگیری روش‌های منضبط و منظم در برخورد
با پدیده‌ها و مستندسازی دانست. کاری که ما آن را خیلی با تأخیر انجام می‌دهیم.
اما خبرنگار حوزه دولت الکترونیک باید ضمن عملکرد منظم و منضبط، به چالش‌های دستور
کارگزاری دولت در حوزه دولت الکترونیک مسلط باشد و ضمن واکاوی دریابد چه کسانی و
چگونه دستور کار را تعیین می‌کنند؟ آیا از متخصصان هستند یا وضعیت به گونه‌ای دیگر
است؟ آیا این افراد در بدنه دولتقرار دارند یا خارج از دولت و از محافل رانت‌های
مختلف هستند.
وی افزود: مشکل دیگر، تکثر وسیع دانش در این
حوزه است. زیرا وجود حوزه‌های تخصصی مختلف موجب از هم گسیخته‌گی پشتوانه کارها و هرج
و مرج و آشفته‌گی در دستور کارگزاری دولت شده است.
حوزه دوم مربوط به طراحی سیاست دولت
الکترونیک است. اگر طراحی در حوزه شبکه‌ای باشد سیاست‌ها، روش‌ها و طراحی‌های
مختلفی برای آن وجود دارد و خبرنگار به اجمال باید با این رویکردها آشنا باشد و
جریان‌های اصلی طراحی سیاست‌های الکترونیکی را بداند. این آگاهی موجب می‌شود تا
خبرنگار با اشراف کامل سراغ مسئولان برود و خواسته‌های مردم را منتقل کند. اما پیچیدگی
مسائل دولت الکترونیک و بی‌توجهی نسبت به آن می‌تواند موجب بروز مسائل بغرنج‌تری
در این زمینه شود. این بی‌خبری حتی در بین کارشناسان و متخصصان در سطوح دانشگاهی
نیز دیده می‌شود، در حالی که خبرنگار باید از طراحی سیاست، نحوه اجرای سیاست، و
نظام‌های پایش دولت الکترونیک آگاه باشد.
وی تأکید کرد: پرداختن به ژورنالیسم
سیاستی مسئله بسیار مهمی است، زیرا پرداخت‌های سطحی و هیجانی فاقد نگاه کارشناسانه
به مسائل پیچیده اجتماعی است و به تعبیری به باز تولید عوام‌زدگی منجر می‌شود و می‌تواند
عوام‌پرستی را به سیستم مدیریتی دولت پمپاژ کند.
جوهره کار ژورنالیسم سیاستی از یک بعد، فن
مدیریت دانش سیاستی است و در پالایش مطالبات اجتماعیمی‌تواندهمانند یک نهاد مدنی
با تکنیک‌های خاص عمل کند. در این روش، از طریق مواجهه توده با کارشناس، کار دروازه‌بانی
خبر و دروازه‌بانی تحلیل هم انجام می‌شود و مطالبات اجتماعی پالایش و کارشناسی می‌شوندبه
این صورت می‌توان یک ژورنالیسم سیاستی منضبط و خودآگاهانه داشت.