نشست تخصصی «مطبوعات
محلی و مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری»با تاکید بر نشریات استان‌های آذربایجان
شرقی و غربی روز دوشنبه 10 خرداد ماه در قالب ویدئوکنفرانس برگزار شد.
به گزارش
روابط‌عمومی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانهها، جامعه‌شناسان ارتباطات معتقدند
نشریات محلی به‌دلیل کارکردهای ویژه خود در حوزه مسائل بومی، عمده‌ترین نقش را در
شکل‌گیری رفتارهای اجتماعی دارا هستند و در نحوه قضاوت و عکس‌العمل مردم در سطوح
ملی و بین‌المللی به شکل غیرمستقیم نقش‌آفرینی می‌کنند. در این نشست که با حضور یوسف
پیر بداقی، رئیس خانه مطبوعات ومدیر مسئول هفته نامه فردای ما؛ معصومه شکوهی، مدیر
مسئول هفته نامه صدای زنان و سردبیر روزنامه پیام آذربایجان؛ فرهاد باغشمال، مدیر
مسئول هفته نامه آذر پیام و سردبیر روزنامه سرخاب؛ و دکتر گیتا علی آبادی، مدیر کل
دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانهها برگزار شد، نقش مطبوعات محلی در ایجاد مشارکت
مردم برای انتخابات 1400 و چالش‌های پیش‌روی مطبوعات محلی در فضای انتخابات مورد
بررسی قرار گرفت.
دکتر گیتا
علی‌آبادی، مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانهها در آغاز این جلسه گفت:
وقتی صحبت از نشریات محلی به میان می‌آید، بحث مطالبه‌گری آنها نیز مطرح می‌شود که
بسیار مهم و بجا است و امیدواریم این مطالبه‌گری‌ها بتواند موجب ارتقا و پیشرفت
نشریات محلی شده و آنها را در اجرای وظایف ملی و منطقه‌ای خود یاری دهد.
یوسف پیر
بداقی، رئیس خانه مطبوعات ومدیر مسئول هفته نامه فردای ما با اشاره به ویژگی‌ها و
شاخص اثرگذاری نشریات محلی گفت: رسانه‌های محلی به‌دلیل ویژگی‌ها و شرایط خاصی که
دارند در همه حوزه‌ها و در هر شرایطی می‌توانند اثرگذار باشند. مهم‌ترین شاخص
اثرگذاری نشریات محلی از یک سو ارتباط بین مدیران مسئول این نشریات با آحاد جامعه
از جمله قشر تحصیلکرده، فرهنگی و فرهیخته است و از سوی دیگر و به لحاظ محتوایی پیوند
دیرینه آن با مسائل فرهنگی، بومی و منطقه‌ای آنهاست.
وی با طرح این
سؤال که آیا در شرایط حاضر که انتخابات ریاست جمهوری سال 1400 پیش روست، رسانه‌های محلی با توجه به شرایط خاص خود و
گستره فعالیت شبکه‌های مجازی، قدرت و انگیزه لازم برای ایجاد شور و هیجان و مشارکت
مردم در انتخابات را خواهند داشت؟، گفت: متأسفانه در شرایط حاضر جو حاکم بر رسانه‌های
محلی نشان می‌دهد که چنین فضایی وجود ندارد. زیرا مجموعه سیاست‌گذاری‌ها باعث شده
تا این رسانهها به حاشیه رانده شوند و اثرگذاری لازم را نداشته باشند.
وی افزود:
در هر صورت ما می‌پذیریم که انتخابات ریاست‌جمهوری نشانه عزت و اقتدار ملی است و
رسانه‌های محلی با وجود همه کاستی‌ها و بی‌مهری‌هایی که در حقشان روا داشته شده، می‌توانند
در این فضا ایفای نقش کنند. به‌عبارتی، رسانه‌های محلی تأثیرگذارترین سیستم ارتباطی
در مناطق و استان‌هایی هستند که در آنجا فعالیت می‌کنند و اگر ما در هر استانی چنین
زمینه‌ای داشته باشیم، در کل کشور یک فضای اثرگذار خواهیم داشت. اما متأسفانه
مجموعه سیاست‌گذاری‌ها این انگیزه را کاهش داده و موجب شده تا در این مسابقه
ناخوانده بین رسانه‌های فعال و رسانه‌هایی که با خون دل مدیران و مسئولان منطقه‌ای
و استانی اداره می‌شوند، رسانه‌های محلی به حاشیه بروند.
پیر بداقی
تأکید کرد: هر قدر زمان بگذرد و فناو.ری‌های ارتباطی و تکنولوژی پیشرفت کنند، تیتر
همچنان حرف اول و آخر را می‌زند و بیانگر نگاه‌ها و برداشت‌های رسانه‌ای مردم و محیط
از مجموعه رسانهها است. وی تصریح کرد: ما داریم تاریخ را وارد شبکه‌های مجازی می‌کنیم،
شبکه‌هایی که ماندگاری‌شان حتی به اندازه یک صفحه روزنامه و نشریه محلی هم نمی‌رسد.
رسانه‌هایی که با کمترین هزینه به صحنه می‌آیند و هنوز هم نقش پررنگی دارند و می‌توانند
با بهره‌گیری از تمام ظرفیت‌ها و پتانسیل‌ها در این شرایط بحرانی انتخابات خوبی را
رقم بزنند. اگر چه روزهای آخر دولت است، اما شاید رسانهها در این مدت کوتاه
بتوانند در ایجاد انگیزش و رغبت مردم برای مشارکت در انتخابات نقش مؤثری داشته‌باشند.
مدیر مسئول
هفته نامه فردای ما با انتقاد عملکرد دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانهها در خصوص
انعکاس مشکلات نشریات محلی گفت: شما مسئولیت بخشی را بر عهده دارید که متولی پژوهش
در حوزه رسانهها است. اما تاکنون چه تحقیقی در این زمینه انجام شده که نقش رسانه‌های
محلی را در پروسه تاریخی کشور ویا کشورهای دیگر نشان دهد. حتی در مقالات فصلنامه
رسانه نیز چنین موضوعی به چشم نمی‌خورد و به نقش و جایگاه رسانه‌های محلی پرداخته
نشده و بیشتر، مسائلی مطرح شده که مورد تأکید مرکزنشینان بوده است. اما من بر این
باور هستم که رسانه‌های محلی همچنان با اعتمادترین گزینه‌های ارتباطی مردم با یک
پروسه تاریخی، فرهنگی و اجتماعی هستند و نمی‌توان نقش آنها را نادیده گرفت.
وی با تاکید
بر بازنگری در شرایط اعطای مجوز نشریات، اظهار داشت: در صدور مجوز نشریات نیز ما
با چنین مشکلی مواجه هستیم. استان‌های ما ظرفیت این حجم از رسانهها را ندارند و
صدور بی‌رویه مجوزها بدون توجه به تخصص و شاخص‌های حرفه‌ای خبرنگاری به آسیب جدی این
حوزه تبدیل شده است. حالا افزایش کمی نشریات تا کجا می‌خواهد پیش برود؟ و تا کی
تخصص و حرفه‌ای‌گرایی باید قربانی کمی‌گرایی و نگرش سیاسی هیأت نظارت بر مطبوعات
شود؟
وی اضافه
کرد: صدور مجوزها در وزارت ارشاد دقیقاً شبیه ایمنی گله‌ای در مقابل ویروس
کروناست. تاکنون چه پژوهشی در حوزه معاونت مطبوعاتی انجام شده که مورد استناد اساتید
ارتباطات و دانشگاه‌ها و مراکز علمی پژوهشی
باشد؟ در واقع انباشت این گلایه‌ها موجب شده در بزنگاه تاریخی که امروز هم یکی
از آنهاست، این مشکلات به عنوان «درد جدایی» تفسیر شود. حالا اگر از رسانه‌های محلی
سؤال شود که چرا به مشارکت مردم در انتخابات نمی‌پردازند، من به آنها حق می‌دهم و
راهی جز تسلیم ندارم. امامصلحت ملی و منافع ملی ایجاب می‌کند که در این شرایط
فعلاً گلایه‌ها را کنار بگذاریم.
وی بیان
کرد: حتی در یک نشست خبری که در طی سفر رئیس‌جمهور به استان آذربایجان غربی برگزار
شده بود، فقط خبرنگاران روزنامه‌های سراسری حق سؤال داشتند و چنین فرصتی از رسانه‌های
محلی دریغ شده بود. اگر قرار باشد رسانه‌های محلی تا این حد مورد بی‌توجهی واقع
شوند، دیگر رسانه‌های محلی، محلی از اعراب ندارند. زیرا همیشهیک نوع نگرش از بالا
به پایین نسبت به رسانه‌های محلی وجود دارد که آنها را زجر می‌دهد. اما در مقابل،
تاریخ پرافتخار رسانه‌های آذربایجان گویای این واقعیت است که در دوره‌های گذشته،
زمانی که روزنامه‌های آذربایجان منتشر می‌شدند، در سطح ملی حتی روزنامه‌ای با این قدرت و کیفیت وجود نداشته. حالا چقدر به این
روزنامه‌ها بها داده شده است؟
رئیس خانه
مطبوعات آذربایجان غربی ضمن اشاره به شاخص‌های توسعه مطبوعات گفت: شاخص توسعه
مطبوعات چیست؟ آیا شاخص توسعه بر اساس جمعیت، نیروی انسانی شاغل و نیروهای تحصیلکرده
تعیین می‌شودیا معیارها چیز دیگری است؟ شرایط دریافت مجوز نشریات از سوی معاونت
مطبوعاتی چیست؟ شواهد گویای این امر است که برای دریافت مجوز نه مهارت و نه تخصص
مهم است و نه سابقه کار مطبوعاتی و نمونه کار. بنابراین هیچ استانداردی وجود
ندارد. در اینجایک به هم‌ریختگی دیده می‌شود و این‌چنین، کیفیت مطبوعات فدای کمیت
می‌شود. در هر صورت، امیدواریم در این فرصت کوتاه، فضای آشتی بین نشریات و منافع و
مصالح ملی و منطقه‌ای بوجود آید تا در دوره‌های بعدی شاهد این قبیل مسائل نباشیم،
در غیر این صورت در دوره‌های بعدی ریاست‌جمهوری مشکلات به قوت خود باقی خواهند
ماند.
فرهاد
باغشمال، مدیر مسئول هفته نامه آذر پیام و سردبیر روزنامه سرخاب در ادامه این نشست گفت: بحث من در مورد
انتخابات یک بحث سیاسی نیست بلکه صنفی است. استان آذربایجان شرقی جزو استان‌هایی
است که بیشترین رسانه را دارد و بیش از 500 رسانه مکتوب و مجازی در آن فعالیت
دارند.
در دوره اول
ریاست جمهوری اقای روحانی، در سفری که ایشان به این استان داشتند، در یک نشست خبری، اداره کل ارشاد، خانه مطبوعات و انجمن صنفی
روزنامه‌نگاران با هماهنگی هم تصمیم گرفتند که به قید قرعه 5 نشریه و پایگاه خبری
را از بین رسانه‌های متقاضی برای طرح سؤال در جلسه انتخاب نمایند. اما پس از معرفی
خبرنگاران، متوجه شدیم که سؤالات طرح شده از سوی تیم رسانه‌ای رئیس‌جمهور تغییریافته
و حتی به رسانه‌های محلی اجازه طرح پرسش داده نشده و گفته شده که الان در شرایط
برجام هستیم و امکان طرح چنین سوالاتی نیست. بنابر این، اولویت به روزنامه‌های محلی
سراسری داده شد. علاوه بر آن، پایگاه‌های خبری نیز به لحاظ تعداد زیاد حذف شدند. این
اتفاق نشان می‌دهد که نگاه رئیس‌جمهور و تیم رسانه‌ای او به نشریات محلییک نگاه طفیلی
است. یعنی رفتار فعلی معاونت مطبوعاتی و یا وزارت ارشاد و حاکمیت به رسانه‌های محلی
شبیه رفتاری است که صداوسیما با مردم دارد. به این معنی که در روزهای عادی سراغی
از آن افراد گرفته نمی‌شود ولی در زمان انتخابات سراغ آنها می‌روند و نظرشان را می‌پرسند.
در واقع، وقتی که شأنیت و مرجعیتیک رسانه در روزهای عادی نادیده گرفته می‌شود،
چگونه می‌توان در ایام انتخابات انتظار داشت برای افزایش مشارکت نقش بازی کنند؟
بنابر این می‌بینیم که جایگاه رسانه‌های محلی خیلی خدشه‌دار شده است. در اینجا بسیاری
از رسانه‌های غیررسمی هم هستند که مجوز فعالیت ندارند اما از ضریب نفوذ بسیار بالایی
برخوردار هستند. تعداد این رسانهها بین 200 تا 300 کانون است که برای خودشان
فالور و بده بستان مالی دارند. این رسانهها بدون هیچ‌گونه محدودیتی می‌توانند
سراغ نمایندگان پارلمانی رفته و با آنها ارتباط برقرار کنند. در حالی که ما باید
مجوز داشته باشیم و محدودیت‌های قانونی را رعایت کنیم. با این وضعیت، ضریب نفوذ بسیار پایینی هم بین
مردم و حاکمیت داریم. نه حاکمیت ما را قبول دارد و نه مردم. تعداد مخاطبان ما نیز
روز به روز در حال کاهش است. به این ترتیب رسانه‌های مکتوب تحت‌الشعاع قرار می‌گیرند
و دیری نمی‌گذرد که رسانه‌های محلی مجازی رسمی نیز به این سرنوشت دچار شوند. به‌تدریج
با گسترش دامنه نفوذ شبکه‌های مجازی عملکرد رسانه‌های رسمی نیز تضعیف خواهد شد و
رسانه‌های محلی دیگر به‌عنوان یک رسانه مولد و تأثیرگذار که بتوانند در بزنگاه‌های
تاریخییاریگر سیستم حاکمیت باشند نمی‌توانند ایفای نقش کنند.
وی با
انتقاد از صدور بی‌رویه مجوز مطبوعات از سوی معاونت مطبوعاتی گفت: تکثر و افزایش
کمی مطبوعات و عدم توجه به دانش و تخصص حرفه‌ای روزنامه‌نگاری حاکی از آن است که حاکمیت با افزایش بی‌رویه
مجوزها، اهمیت رسانه را زیر سؤال برده است. بنابر این بی‌توجهی به نقش و جایگاه
مطبوعات محلی موجب شده که رسانه‌های محلی اثرگذاری لازم را نداشته باشند. به اعتقاد من رسانه‌های محلی نمی‌توانند نقشی
در بالا بردن ضریب کاری و فعالیت مردم در انتخابات داشته باشند زیرا سیستم این اهمیت
را به آنها نداده است.
معصومه شکوهی،
مدیر مسئول هفته نامه صدای زنان و سردبیر روزنامه پیام آذربایجان در مورد نقش
مطبوعات محلی در انتخابات 1400 گفت: به‌نظر من انتخابات امسال فرصتی است که در آن
نشریات محلی می‌توانند خود را نشان دهند و تأثیرگذار باشند. تأثیر نشریات محلی می‌تواند
حتی از شبکه‌های مجازی نیز بیشتر باشد. به‌خصوص در مورد نقش زنان در انتخابات که
هدف رسانه‌های معاند است. در این تبلیغات گفته می‌شود در کشوری که مردم از حقوق طبیعی
برخوردار نیستند، چرا باید در انتخابات شرکت کنند. بنا بر این ما تلاش می‌کنیمیک
سری مطالب تولیدی برای آگاهی و جلب مشارکت مردم در انتخابات آماده و منتشر کنیم تا
زنان بدانند برای این حق رأی سال‌ها زحمت کشیده‌اند و نباید از انتخابات کنار
بکشند.
وی افزود:
متأسفانه به دلیل مشکلات عدیده‌ای که گریبانگیر مردم شده، جامعه دچار یک حالت سکون
شده و موضع منفعلانه‌ای نسبت به انتخابات دارد. یک دلیل این امر می‌تواند به دلیل
غلبه ویروس کرونا باشد. البته این دعوت و
مشارکت مردم در انتخابات یک وظیفه عمومی و ملیاست. حتی در نشست‌های دوستانه نیز باید
مردم را دعوت به مشارکت کنیم. این وظیفه برای رسانهها دوچندان است. ما در این
راستا تلاش می‌کنیم تا با انتشار یک سری مطالب، قبل از دعوت به مشارک، مردم را به
سمت و سوی احساس مسئولیت و نشاط اجتماعی دعوت کنیم.
سردبیر
روزنامه پیام آذربایجان با انتقاد از عملکرد کاندیداهای ریاست جمهوری در وعده‌های
انتخاباتی گفت: هر یک از کاندیداها تلاش می‌کنند
به طریقی با بیان مشکلات معیشتی مردم، وعده‌هایی بدهند که بیشتر جنبه شعاری دارد.
اما باید دانست که ایران کشوری ثروتمند است و نباید کاندیداها بگویند که یارانه‌ها
را افزایش می‌دهندیا فلان مبلغ را به مردم پرداخت می‌کنند. ما حتی گفته‌ایم که در
جلسات خبری با خبرنگاران از دادن کارت هدیه به خبرنگاران خودداری کنند. طرح اینگونه
شعارهای تبلیغاتی نشان می‌دهد که حکومت می‌خواهد کمیته امداد تشکیل دهد و به جای ایجاد
شغل و کارهای زیربنایی، پول به مردم بدهد. با این بحث‌ها نشریات نمی‌توانند به تبلیغ
انتخابات بپردازند. کاندیداها باید برنامه‌های جدید داشته باشند. بنا بر این فردی
که رئیس‌جمهور انتخاب می‌کند باید در هر استانییک نماینده داشته باشد و محبوب مردم
باشد تا با ارتباط رسانه‌ای مؤثر بتوانیم کاری انجام دهیم.
در ادامه
این نشست، علی‌آبادی در پاسخ به انتقادات حاضرین در جلسه گفت: نشریات محلی در جهان
از نفوذ بالایی برخوردار هستند. مطبوعات با توجه به تأثیرات گسترده خود، اصلی‌ترین نقش را در توسعه سیاسی بر عهده دارند.
زمانی که بحث توسعه سیاسی در کشور مطرح شد، برای ایجاد مشارکت، همدلی و همبستگی
بین مردم و پیشبرد گفتمان توسعه سیاسی، تنوع و تکثر مطبوعات یکی از اولین نمادهای
توسعه سیاسی تعیین شد که می‌توانست در پوشش دادن سلائق مختلف مردم ایفای نقش کند.
به همین دلیل شاهد افزایش صدور مجوزها در طی این سال‌ها بودیم. موضوع گفتمان سیاسی
مربوط به سال‌های 76 تا 84 است اما با پایان یافتن این دوره باید از گسترش بی‌رویه
صدور مجوزها هم جلوگیری می‌شد که چنین نشد و امروز ما شاهد این تعداد از نشریات در
کشور هستیم.
موضوع این
نشست به نقش مطبوعات محلی در انتخابات اختصاص دارد اما در این بحث‌ها می‌بینیم که
بیشتر به مشکلات نشریات محلی پرداخته شده است. نشریات محلی نشریات کم اهمیتی
نیستند و ما امیدواریم با برگزاری مستمر این نشست‌ها بتوانیم گامی مهم در راستای
شناخت جایگاه واقعی این نشریات برداریم تا نقش مطبوعات محلی بیشتر مورد توجه
مسئولین و متولیان امر قرار گیرد.
این دفتر در
حال حاضر دو پژوهش در زمینه نشریات محلی در دست انجام دارد که امیدواریم تا چند
ماه آینده به پایان برسد و نتایج آن در
اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد.
در ارتباط
با فصلنامه رسانه نیز از آنجایی که این نشریه گرید علمی دریافت کرده و در زیر
مجموعه وزارت علوم فعالیت می‌کند، شرایط پذیرش و دریافت
مقالات در آن تغییر یافته و این دفتر نمی‌تواند بر اساس علائق و سلائق خود عمل
کرده و در انتخاب عناوین مقالات دخل و تصرف داشته باشد. از این رو بیشتر مقالات
پژوهشی درج شده در رسانه به موضوع پایان نامه‌های دوره کارشناسی ارشد و دکتری
ارتباطات اختصاص دارد که در آنها موضوع نشریات محلی کمتر دیده می‌شود.