*آیا جامعه‌شناسان می‌توانستند واقعه عاشورا را پیش‌بینی کنند؟*
🖋 محمد عرب‌زاده
چند روزی است که این سوال ذهن بنده را به خود مشغول کرده که فرض کنیم با ابزار و دانش جامعه‌شناسی‌ای که الان داریم، سال 60 هجری در عراق حضور می‌داشتیم و می‌خواستیم وضع اجتماعی و اعتقادی را تحلیل و تحولات اجتماعی آینده را پیش‌بینی کنیم. *با کدام ابزار می‌توانستیم متوجه امکان وقوع ماجرایی در ابعاد عاشورا شویم؟*
آیا نگرش‌سنجی و نظرسنجی و پیمایش و امثال آن‌ها می‌توانست کمک کند؟ مثلاً از مردم درباره‌ی میزان علاقه‌شان به اهل‌بیت پیامبر و حضرت سیدالشهدا می‌پرسیدیم؟ آیا پاسخ‌ها جز این می‌بود که اکثریت غالب به اهل‌بیت علاقه دارند و این علاقه را به راحتی ابراز می‌کنند؟
آیا وقایعی مثل نامه‌نگاری به سیدالشهدا و حتی رفتارهای پس از آن، مثلاً بیعت با مسلم بن عقیل را نمی‌توانستیم نشانه‌ی استحکام این علاقه بدانیم؟ مثلاً می‌توانستیم گزارش پژوهشی بنویسیم که بنا به نظرسنجی‌ها درصد بسیار زیادی از مردم نه‌تنها به سیدالشهدا علاقه دارند که حتی هزاران نفر از ایشان هم اهلِ کنش سیاسی در حد بیعت سیاسی با ایشان هستند.
به عبارت بهتر، *ما می‌توانستیم با دقت خوبی به شکل روشمند به این نتیجه برسیم که «قلوبهم معک». اما بخش بعدی عبارت («سیوفهم علیک») را چطور می‌شود با ابزار جامعه‌شناسی تحلیل کرد؟*
آیا مثلاً روانشناسی اجتماعی مردم عراق و استفاده از چیزی شبیه به ژانر خلقیات و تمسک به تحلیل‌هایی از این قبیل که «مردم عراق صدر اسلام هرچند به حقانیت اهل‌بیت اعتقاد دارند، اما به لحاظ شخصیتی مرعوب قدرتِ سخت می‌شوند یا معیشت را بر اعتقادشان ترجیح می‌دهند و به شکلی خلاصه عراقیان مردمی دین‌دار ولی ترسو و عافیت‌طلب هستند» روش مناسبی است؟
آیا مثلاً تحلیل پیام‌های مردم عراق در پیام‌رسان‌های آن دوره می‌توانست بستر مناسبی برای فهم و پیش‌بینی رفتار آینده‌ی ایشان باشد؟
خلاصه این که شما *با کدام روش علمی جامعه‌شناسی مدرن یا اسلامی می‌توانستید وقوع عاشورا را تحلیل و پیش‌بینی کنید؟*
پ.ن.به تبیین‌های نظری، تحلیلی و پسینی التفات دارم. به همین دلیل در انتخاب الفاظ سوالم دقت کردم.
من به دنبال راه‌حل روش‌شناختی برای فهم جامعه‌ی کوفه‌ام نه تحلیل کلامی و اعتقادی و تاریخی پسینی.
فرضم این است که اهالی علوم اجتماعی در کوفه‌ی سال ۶۰ هجری حضور دارند و می‌خواهند حول وقایع و مسایل آن دوره حرف بزند.
به جز تحلیل‌های مبتنی بر نص و اعتقادات و باطنی و ...، چه چیز دیگری در چنته داریم؟ چطور بفهمیم این جامعه این همه به قهقرا رفته که چنان جنایتی را مرتکب می‌شود؟