هرمکتبی یا دستگاه فکری براساس بینشی که نسیت به پدیده های جهان دارد دارای یک سیستم ارزشی نسبت به اعمال و رفتار انسان می‌باشد، این مسئله پایه تفاوت بین مکاتب است براساس تعریف جهان بینی قسمتی از جهان هستی را انسان تشکیل می دهد گوشه‌ای از جهان بینی مربوط به ارزش ، موقعیت و ...انسان می باشد .
به گفته گونارمیردال ، اعتقادات مظهر اندیشه ای است که بیان می کند واقعیت در حقیقت امر چگونه است. در حالیکه ارزش‌گذاری‌ها مظهر اندیشه هایی است که بیان می کند واقعیت چگونه باید باشد اما این دو ( اعتقادات و ارزش‌گذاری ها ) به نحوی عجین شده اند که جدایی آنها غیر ممکن است. در اینجا با تعریف ارزش و مشخصات آن و مقایسه آن با ایدئولوژی و خصوصیات آن نقش ارزش و ایدئولوژی درتحولات اجتماعی و ایجاد هنجارهای اجتماعی بررسی می گردد.
ارزش به شیوه ای از بودن یا عمل که یک شخص با یک جامعه به عنوان آرمان می شناسد و افراد یا رفتارهایی را که بدان نسبت داده میشوند مطلوب و مشخص می سازد ، اطلاق میگردد . ارزشها در نظامی آرمانی قرار داشته و به مسائل عینی وحوادث مربوط نمی شود و در مورد قضاوتهای ارزشی باید گفت که قضاوتهای ارزشی به کیفیت اشیاء با قیمتی که بدان نسبت می دهند می پردازد . هرگاه بگوییم که حوادث خوشایندی صورت می گیرد چون سبب پیشرفت مذهب یا لا مذهبی می شود به قضاوت ارزشی دست زده‌ایم، تمایز دیگری که بین ارزش و قضاوت ارزشی می‌توان تصویر این است که یک قضاوت ارزشی راجع به افراد یا رفتارهایی است که در پرتو بعضی ارزشهاصورت می گیرد ، بنابراین قضاوت ارزشی قضاوتی است که از ارزشها الهام می‌گیرد، حال که ارزشها الهام بخش قضاوتها می باشند ، این الهام بخشی از ویژگیهای ارزشهاست که سبب ساخت مدلهای اجتماعی است .
ویژگی دیگر ارزشها نسبیت آنهاست. از دیدگاه جامعه شناسی ارزشهای وافعی مربوط به یک جامعه خاص بوده و بعنوان آرمان در جامعه مطرح هستند و ممکن است همان ارزشها در یک جامعه دیگر یا زمانی دیگر مورد قبول نباشد .
ویژگی دیگر ارزش که دارای اهمیت بسیاری در جامعه شناسی است،این است که بطور کلی گرایش به یک ارزش ،ناشی از حرکات منطقی و عقلایی نمی باشد . بلکه ممکن است مخلوطی از استدلال و احساسات باسد ، اگر چه به وسیله عاطفه هدایت نمی‌شود .
یکی دیگر از ویژگیهای خاص ارزشها ،خصوصیات سلسله مراتبی آن است و درهنگام تغییرات وضعیت جامعه ارزشهای متحول کم کم تبدیل به ارزشهای مسلط می‌شو ند .
برای تعریف ایدئولوژی خصوصیاتی را باید در نظر گرفت : اول آنکه ایدئولوژی عبارت است از سیستمی از ایده ها و قضاوتهای روشن وصریح و عموماً سازمان یافته و با الهام شدید از ارزشها، که جهت یابی معین و مشخصی را برای کنش اجتماعی پیشنهادمی کند.
دوم آنکه این سیستم ایده ها و قضاوتها به کسانی که در وضعیت و موفقیت معینی زندگی می کنند ،امکان می دهد که موقعیت خود را بهتر تعریف کرده و بهتر معنی و مفهوم آن را درک کنند .
سوم آنکه ایدئولوژی برحسب منافعی که برای افراد دربر داردو ارائه می دهد ، موقعیتهای موجودراتأیید ویا مورد انتقاد قرارمیدهد.
چهارم آنکه چون ایدئولوژی با منافع در ارتباط است بنابراین باحالاتی روان نیزکه اغلب فراگیر است مرتبط میگردد.این حالات روانی دو گروهند :1ـ حالاتی اضطراب آمیز ونگران کننده که معمولاً در اثر تغییرات احتمالی و درنتیجه ناامنی ناشی از تغییرات بوجود می‌آیند واین حالات معمولاً منجر به ایدئولوژی محافظه کارانه یا ارتجاعی میشوند.
2ـ حالات روانی می توانند بصورت تهاجمی و خشن ظاهر شوند که این حالات برخلاف موردقبل باعث بوجود آمدن ایدئولوژی اصلاح طلب یا انقلابی میشود .
پنجم آنکه ایدئولوژی با ارائه کنشی جمعی از یک طرف باعث بوجود آوردن امنیت درحالات اضطرابی و از طرف دیگر باعث فرو نشاندن خشم و احساسات در حالات تهاجمی می گردد. بنابراین ایدئولوژی بوجود آورنده پدیده ای جمعی به نام ما است و معمولاً ارزشهایی که ایدئولوژی به آنها استوار میگردد، در ما متبلور و متجلی است . ارزشها در نظام آرمانی قرار داشته و به مسائل عینی و حوادث مربوط نمی شود ودر مورد قضاوتهای ارزشی باید گفت قضاوتهای ارزشی به کیفیت اشیاء با قیمتی که بدان نسبت میدهد ، می پردازد .
بسیاری از جامعه شناسان ایدئولوژی را عامل مؤثر در دگرگونی های اجتماعی میشناسند شناخت نقش ایدئولوژی درتحولات اجتماعی از سه جهت قابل توجه است :1ـ اگر ایدئو لوژی عاملی تعیین کننده شناخته شود به مادیگرایانی که علل تحولات را در عواملی غیر ذهنی مانند اقتصاد ، تکنولوژی و... جستجو می کنند می توان پاسخ مناسب داد.
2ـ از طریق ایدئولوژی پذیرفته شده می‌توان علل رفتار و خط مشی تحولات آینده را بهتر شناخت
3ـ جامعه شناسی معاصرایدئولوژی را در کنار سایر عوامل در سازندگی اجتماعی مؤثر می‌داند.
بنابراین با انتخاب ارزشهاو ایدئولوژیهای خاصی است که فرهنگهای خاصی نیز در جهان بوجود آمده و می‌اید و در تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی اثرات خود را نمایان می‌سازد.